Rozwój technologii wodorowych, od momentu odkrycia wodoru jako elementu w XVIII wieku, przeszedł długą drogę. Obecnie skupiamy się na metodach pozyskiwania zielonego wodoru, produkowanego przy użyciu odnawialnych źródeł energii, co stanowi klucz do transformacji energetycznej i zrównoważonego rozwoju. Wodór może być wykorzystywany w różnorodny sposób, od napędzania samochodów i autobusów po zasilanie stacji energetycznych, co otwiera nowe horyzonty dla przyszłych innowacji technologicznych i ekologicznych.

Jednakże, mimo obiecujących perspektyw, wykorzystanie wodoru jako zielonego paliwa napotyka również na szereg wyzwań. Od kwestii związanych z efektywnością produkcji po problematykę przechowywania i dystrybucji, technologia ta wymaga dalszego rozwoju, aby stać się praktyczną i ekonomicznie opłacalną alternatywą dla obecnych źródeł energii. W niniejszym artykule przyjrzymy się dokładniej różnym technologiom wodorowym, analizując ich działania, potencjał, wyzwania i możliwości.  Dla czytelników szukających artykułów o tematyce bardziej ekonomicznej, polecam artykuł profesora Piotra Stankiewicza „Strategie rozwoju gospodarki wodorowej”, w którym to omawia on strategie i plany rozwoju gospodarki wodorowej w Unii Europejskiej w poszczególnych krajach europejskich, w kontekście dążeń do transformacji energetyczno-klimatycznej i osiągnięcia zeroemisyjnej gospodarki do roku 2050 (link do artykułu: https://zieloneaktywa.pl/Strategie-rozwoju-gospodarki-wodorowej-2-29a).

Historia i rozwój technologii wodorowych

Rozwój technologii wodorowych jest fascynującą podróżą przez historię inżynierii, która zaczyna się już w XVIII wieku. Początki zainteresowania wodorem jako potencjalnym źródłem energii sięgają 1776 roku, kiedy to brytyjski chemik Henry Cavendish po raz pierwszy zidentyfikował wodór jako odrębny pierwiastek[1]. Jego odkrycie, choć przełomowe, było jedynie zalążkiem tego, co miało nastąpić w kolejnych stuleciach.

Już pod koniec XIX wieku, wodór zaczął być rozpoznawany nie tylko jako ciekawostka naukowa, ale jako potencjalne paliwo. Jules Verne, w swojej powieści "Tajemnicza wyspa" z 1875 roku, przewidywał, że wodór będzie "węglem przyszłości". Jednakże prawdziwy rozwój technologii wodorowych nastąpił w XX wieku, zwłaszcza po kryzysie naftowym w latach 70., który spowodował poszukiwanie alternatywnych źródeł energii[2].

W historii odnotowaliśmy wiele prób wykorzystania wodoru jako paliwa dla środków transportu, ale pierwsze poważne próby wykorzystania wodoru jako paliwa koncentrowały się na jego zastosowaniu w technologiach kosmicznych[3]. Programy kosmiczne, takie jak Apollo NASA, wykorzystywały ciekły wodór jako paliwo rakietowe, co pozwoliło na znaczne postępy w zrozumieniu i manipulowaniu tym pierwiastkiem. Jednakże, wodór miał być nie tylko paliwem rakietowym, ale także kluczowym składnikiem w produkcji energii na Ziemi.

W latach 70. XX wieku, zaczęto bardziej intensywnie badać wykorzystanie wodoru w transporcie. Rozwijano technologie ogniw paliwowych, które umożliwiały przetwarzanie wodoru na energię elektryczną bez bezpośredniej emisji zanieczyszczeń. Firmy takie jak GM lub GE przodowały na rynku R&D w produkcji ogniw wodorowych. Pierwsze pojazdy z ogniwami paliwowymi, choć wciąż eksperymentalne, demonstrowały prawdziwy potencjał wodoru jako czystego źródła energii dla samochodów, autobusów i innych pojazdów.

W początkach XXI wieku, uwaga skupiła się na znalezieniu sposobów na efektywną i ekologiczną produkcję wodoru. Konwencjonalne metody, takie jak reforming parowy metanu, były efektywne, lecz wciąż zależne od paliw kopalnych. Przełomem stało się wykorzystanie odnawialnych źródeł energii do elektrolizy wody, co pozwalało na produkcję tak zwanego "zielonego wodoru". Rozwój technologii elektrolizy, w połączeniu z postępami w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, otworzył drogę do bardziej zrównoważonej produkcji wodoru.

W ostatnich latach, technologia wodorowa staje się coraz bardziej dojrzała, z licznymi demonstracjami i komercyjnymi wdrożeniami w różnych sektorach. Transport wodorowy ma nawet zadebiutować w polskim transporcie publicznym, a wiosną przyszłego roku na ulice Gdańska wyjadą pierwsze dwa autobusy napędzane zielonym wodorem[4]. Ciągły rozwój w dziedzinie inżynierii materiałowej, technologii przechowywania i bezpieczeństwa pozwala pokonywać kolejne wyzwania związane z szeroką adaptacją wodoru jako zielonego paliwa, obniżając cenę tych technologii, i przybliżając je szerszej publiczności. Od projektów wodorowych w energetyce, przez systemy magazynowania energii, po innowacje w transporcie, wodór powoli, lecz konsekwentnie zyskuje miano potencjalnie kluczowego elementu w przyszłych zrównoważonych systemach energetycznych.

Produkcja wodoru – Metody niezielone

Wodór, chociaż obfity w naturze, nie występuje w stanie wolnym w wysokim stężeniu i musi być wydzielany z różnych związków, co wymaga użycia energii. Metody produkcji wodoru, które nie wykorzystują odnawialnych źródeł energii, są często określane jako "niezielone". Są to głównie metody oparte na paliwach kopalnych i przynoszące większe emisje gazów cieplarnianych.

Reforming parowy metanu (SMR - Steam Methane Reforming) jest obecnie jedną z najbardziej rozpowszechnionych metod produkcji wodoru na świecie. Proces ten polega na reakcji metanu, głównego składnika gazu ziemnego, z parą wodną w wysokiej temperaturze pod wysokim ciśnieniem 3-25bar[5]. Reakcja ta prowadzi do wytworzenia wodoru (H2), tlenku wegla (CO) i dwutlenku węgla (CO2). SMR jest procesem efektywnym kosztowo, lecz generuje znaczne ilości CO, który jest toksyczny dla ludzi, oraz CO2, który jest znanym gazem cieplarnianym, co czyni ten proces mniej przyjaznym dla środowiska.

Odsiarczanie i reforming gazów rafineryjnych to kolejna metoda przemysłowego pozyskiwania wodoru. W rafineriach ropy naftowej wodór jest produkowany jako produkt uboczny procesów oczyszczania paliw z siarki. Wodór ten często wykorzystywany jest na miejscu do hydrokrakingu i innych procesów rafineryjnych[6]. Podobnie jak w przypadku SMR, metoda ta wiąże się z emisją gazów cieplarnianych.

Piroliza gazów węglowych to kolejna metoda wytwarzania wodoru, polegająca na termicznym rozkładzie gazu ziemnego w wysokiej temperaturze, co prowadzi do wydzielenia wodoru[7]. Jest to proces bardziej złożony i kosztowny niż SMR, a także generujący większą ilość emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych.

Aktualnie jedną z najbardziej omawianych w mediach metod pozyskiwania wodoru stała się elektroliza wody. Mimo, że elektroliza sama w sobie jest procesem ekologicznym, ponieważ produktem ubocznym jest tlen, to wykorzystanie do niej energii pochodzącej z paliw kopalnych sprawia, że cały proces staje się mniej przyjazny dla środowiska. W takim wypadku, emisje CO2 powiązane z produkcją energii elektrycznej są przypisywane produkcji wodoru.

Każda z tych metod ma swoje unikalne wyzwania technologiczne i środowiskowe. Reforming parowy metanu, będący obecnie dominującą metodą, wymaga wysokiej temperatury i ciśnienia, co pociąga za sobą wysokie koszty operacyjne i inwestycyjne, a także problem emisji CO2. W przypadku metody pirolizy gazów węglowych, istnieje dodatkowe wyzwanie związane z zarządzaniem odpadami i emisjami. Elektroliza, choć potencjalnie czystsza, w przypadku wykorzystania energii konwencjonalnej, traci swoje zalety ekologiczne.

Biorąc pod uwagę te wyzwania, rosnące zapotrzebowanie na ekologiczną produkcję wodoru stawia przed inżynierami i naukowcami zadanie znalezienia bardziej zrównoważonych metod produkcji, które będą mogły zaspokoić globalne potrzeby bez negatywnego wpływu na środowisko.

Produkcja Zielonego Wodoru i Porównanie z Metodami Niezielonymi w Kontekście ESG

Elektroliza Wody z Wykorzystaniem Energii Odnawialnej

Podstawową i najbardziej rozpowszechnioną metodą produkcji zielonego wodoru jest elektroliza wody, która wykorzystuje energię elektryczną do rozkładu cząsteczek wody (H2O) na tlen (O2) i wodór (H2). Kluczowym aspektem tej metody jest wykorzystanie energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł, takich jak energia wiatrowa, słoneczna czy hydroenergetyczna. Dzięki temu proces jest całkowicie neutralny pod względem emisji dwutlenku węgla.

W ramach tej technologii istnieją różne typy elektrolizerów, w tym elektrolizery alkaliczne, elektrolizery z membraną wymiany protonów (PEM) i elektrolizery tlenkowo-stałe (SOEC)[8]. Każdy z tych typów ma swoje specyficzne zalety i zastosowania, zależne od wymagań dotyczących ciśnienia, czystości wodoru oraz skali produkcji. Rozwój technologii elektrolizerów koncentruje się na zwiększeniu ich wydajności, trwałości oraz obniżeniu kosztów.

Fotoliza Wody

Inną obiecującą metodą produkcji zielonego wodoru jest fotoliza wody, która wykorzystuje energię światła słonecznego do rozkładu cząsteczek wody na wodór i tlen. Ta metoda polega na zastosowaniu zaawansowanych technologii fotokatalitycznych i fotoelektrochemicznych, które bezpośrednio konwertują energię słoneczną na energię chemiczną potrzebną do rozkładu wody. Fotoliza jest nadal w fazie badań i rozwoju, ale jej potencjał jest znaczący ze względu na obfitość i dostępność światła słonecznego jako źródła energii.

Biologiczna Produkcja Wodoru

Biologiczna produkcja wodoru to kolejne podejście do generowania zielonego wodoru. Produkcja wodoru z biomasy stanowi obiecujący obszar badań i rozwoju w kontekście zrównoważonej gospodarki energetycznej[9]. Biomasa jako materiał organiczny pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, może być przetwarzana na wodór poprzez różnorodne procesy, w tym pirolizę, gazowanie, fermentację mikrobiologiczną oraz procesy termochemiczne. Piroliza biomasy, polegająca na jej termicznym rozkładzie w obecności ograniczonej ilości tlenu, prowadzi do powstania gazu syntezowego (syngazu), który następnie może być przetworzony w procesie reformingu parowego na wodór. Alternatywnie, gazowanie biomasy przekształca materiał organiczny w mieszankę gazu syntezowego za pomocą wysokiej temperatury i ograniczonego dostępu tlenu, gdzie syngaz jest dalej przetwarzany w celu otrzymania wodoru. Procesy fermentacji mikrobiologicznej wykorzystują zdolność niektórych mikroorganizmów, takich jak wybrane gatunki alg, grzybów i/lub bakterii, do wytwarzania wodoru w procesie rozkładu materii organicznej[10]. Metody te, choć obiecujące, nadal wymagają intensywnych badań w zakresie poprawy wydajności, skalowania produkcji oraz minimalizacji wpływu na środowisko, zwłaszcza w kontekście emisji gazów cieplarnianych i wykorzystania zasobów naturalnych.

Zintegrowanie produkcji wodoru z biomasy z istniejącymi systemami gospodarki odpadami i rolnictwa może stanowić krok w kierunku zwiększenia zrównoważenia oraz dywersyfikacji źródeł wodoru. Biologiczne metody produkcji wodoru są atrakcyjne ze względu na niskie koszty surowców i możliwość wykorzystania odpadów organicznych, jednak wydajność tych metod wciąż wymaga optymalizacji.

Porównanie z Metodami Niezielonymi

W porównaniu do metod niezielonych, produkcja zielonego wodoru ma znaczące zalety środowiskowe. Metody nieekologiczne, takie jak reforming parowy metanu, są najbardziej rozpowszechnione na rynku, ale generują duże ilości CO2, co stoi w sprzeczności z celami zrównoważonego rozwoju. Zielony wodór, będący produktem procesów neutralnych dla klimatu, oferuje możliwość znaczącej redukcji emisji gazów cieplarnianych, co jest zgodne z zasadami ESG i globalnymi celami klimatycznymi.

Aspekt Środowiskowy (E): Produkcja zielonego wodoru jest zasadniczo bezemisyjna, przyczyniając się do redukcji śladu węglowego i zmniejszenia zależności od paliw kopalnych. W przeciwieństwie do tego, konwencjonalne metody produkcji wodoru, takie jak reforming parowy metanu, generują znaczne ilości CO2, przyczyniając się do wzrostu emisji gazów cieplarnianych.

Aspekt Społeczny (S): Promowanie technologii zielonego wodoru może przyczynić się do tworzenia nowych miejsc pracy w sektorze odnawialnych źródeł energii i technologii czystych, wspierając tym samym zrównoważony rozwój społeczności lokalnych. Dodatkowo, modernizacja istniejącego przemysłu paliw kopalnych w celach produkcji wodoru może zredukować obecny ślad węglowy przemysłu wydobywczego.

Aspekt Zarządzania (G): Produkcja zielonego wodoru wymaga ścisłych standardów regulacyjnych i odpowiedzialnego zarządzania zasobami naturalnymi. W przemyśle węglowodorowym natomiast często pojawiają się wyzwania dotyczące zarządzania środowiskowego i ryzyka związanego z cenami paliw kopalnych.

Podsumowując, zielony wodór oferuje znaczące korzyści w kontekście ESG, przyczyniając się do zrównoważonego rozwoju i redukcji wpływu działalności przemysłowej na środowisko. Jego rozwój i wdrażanie są kluczowe w kontekście globalnych wysiłków na rzecz osiągnięcia celów klimatycznych i przejścia na czystą energię.

Zastosowania Wodoru jako Zielonego Paliwa

Wodór wyłania się jako zielone paliwo przyszłości, oferując szerokie możliwości zastosowań w różnych sektorach gospodarki, a w szczególności w transporcie. Samochody wyposażone w ogniwa paliwowe na wodór mają szansę w ogromnym stopniu wpłynąć na branżę motoryzacyjną, stając się konkurencją nie tylko dla samochodów spalinowych, ale także dla popularnych w Polsce i Europie samochodów z instalacjami z gazem ziemny (LNG). Samochody napędzane wodorem są efektywne energetycznie i emitują jedynie parę wodną. Wyzwania w rozprzestrzenianiu pojazdów wodorowych dotyczą głównie infrastruktury tankowania i kosztów produkcji, ale postęp technologiczny szybko powinien te przeszkody przezwyciężyć.

W szerszym zakresie transportu, autobusy i ciężarówki na wodór stanowią odpowiedź na potrzebę redukcji emisji spalin w miastach, a także w transporcie długodystansowym. Podobnie, pociągi na wodór stają się popularnym rozwiązaniem w regionach, gdzie elektryfikacja torów jest niepraktyczna, z uwagi na koszty lub ograniczenia technologiczne[11]. Pociągi na wodór oferują cichą i czystą alternatywę dla pociągów spalinowych, co jest szczególnie istotne w odległych obszarach, gdzie infrastruktura elektro-energetyczna nie jest tak rozbudowana. Według raportu Komisjii Europejskiej z 2018 roku, przeciętny pociąg napędzany wodorem wyprodukowanym przez reforming parowy metanu, emituje 45% mniej gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń niż pociąg napędzany dieslem[12].

Poza transportem, wodór znajduje swoje zastosowanie w energetyce jako środek do magazynowania energii pochodzącej z niestabilnych źródeł odnawialnych[13]. Jego zdolność do przechowywania i uwalniania energii w okresach wysokiego zapotrzebowania jest kluczowa dla stabilizacji sieci elektrycznych. Dodatkowo, w przemyśle chemicznym i rafineryjnym, wodór służy jako ważny surowiec[14]. Otwiera się również możliwość wykorzystania go w procesach wymagających wysokich temperatur, na przykład w produkcji stali, co może stanowić zieloną alternatywę dla tradycyjnych metod opartych na węglu.

Ogrzewanie budynków to kolejna potencjalna aplikacja wodoru, choć wciąż w fazie badawczej[15]. Wodór może zastąpić gaz ziemny w istniejących sieciach gazowych, redukując tym samym emisje CO2 związane z ogrzewaniem. Wszystkie te zastosowania prezentują unikalne wyzwania, w tym potrzebę rozwoju infrastruktury, zmniejszenia kosztów produkcji oraz zapewnienia bezpieczeństwa i efektywności. Mimo to, rosnące zainteresowanie wodorem jako zielonym paliwem i postępy w technologii wskazują na jego kluczową rolę w przyszłym zrównoważonym krajobrazie energetycznym.
Wyzwania i Ograniczenia Wodoru

Choć wodór prezentuje się jako obiecujące, zielone paliwo, jego produkcja i wykorzystanie niosą za sobą szereg wyzwań technicznych i ekonomicznych, które są kluczowe dla jego dalszego rozwoju i implementacji. Produkcja wodoru, zwłaszcza w formie zielonej, jest procesem wymagającym i kosztownym. Obecnie dominującą metodą produkcji wodoru jest wcześniej wspomniany reforming parowy metanu, który nie jest do końca zrównoważony z ekologicznego punktu widzenia. Z kolei elektroliza wody, chociaż oferuje zrównoważoną alternatywę, wymaga znacznych ilości energii, najlepiej z odnawialnych źródeł. To z kolei podnosi koszty produkcji wodoru, ograniczając jego konkurencyjność w porównaniu z tradycyjnymi paliwami.

Infrastruktura i Przechowywanie

Budowa infrastruktury do produkcji, transportu i dystrybucji wodoru stanowi kolejne wyzwanie[16]. Cząsteczki wodoru są niezmiernie małe, dlatego infrastruktura wodorowa wymaga specjalnych, szczelnych rurociągów i zbiorników przechowywania, które nie pozwalają cząsteczką wyciekać i przenikać przez zbiornik. Ponadto, wysoka zapalność wodoru wymaga szczególnych środków bezpieczeństwa. Infrastruktura tankowania dla pojazdów na wodór jest obecnie ograniczona, co stanowi barierę dla szerokiego wdrożenia transportu wodorowego.

Bezpieczeństwo

Bezpieczeństwo w produkcji, magazynowaniu, transporcie i użytkowaniu wodoru jest istotnym wyzwaniem. Wodór jest lekki i wysoce zapalny, co wymaga szczególnych środków ostrożności. Przypadki nieszczelności lub nieprawidłowego użytkowania mogą prowadzić do ryzyka pożarów lub nawet eksplozji, co podkreśla potrzebę rygorystycznych standardów bezpieczeństwa i szkoleń dla pracowników obsługujących wodór.

Koszty i Skalowalność

Koszt produkcji zielonego wodoru jest obecnie wyższy niż wodoru produkowanego metodami tradycyjnymi, co stanowi przeszkodę w jego komercjalizacji. Wiele na temat kosztów wodoru można dowiedzieć się z poniższego artykułu naukowego: https://bibliotekanauki.pl/articles/89241.pdf. Skalowanie produkcji zielonego wodoru jest kluczowe dla obniżenia kosztów, jednak wymaga znacznych inwestycji w technologie elektrolizy oraz w rozwój infrastruktury energetycznej opartej na odnawialnych źródłach energii.

Podsumowując, choć wodór oferuje wiele korzyści jako zielone paliwo, jego pełne wdrożenie wymaga rozwiązania szeregu wyzwań technicznych, ekonomicznych i infrastrukturalnych. Wymaga to współpracy między rządami, przemysłem i naukowcami, aby wspólnie rozwijać technologie, budować infrastrukturę i tworzyć ramy prawne, które umożliwią bezpieczne i efektywne wykorzystanie wodoru na szerszą skalę.

Przyszłość Wodoru jako Zielonego Paliwa

Rola wodoru jako zielonego paliwa ma kluczowe znaczenie dla przyszłości zrównoważonej energetyki i osiągnięcia globalnych celów klimatycznych. Znaczące inwestycje w technologię, infrastrukturę oraz inicjatywy na rzecz zrównoważonej produkcji i wykorzystania wodoru są już obecne, a ich rozwój w nadchodzących latach będzie krytyczny dla przeciwdziałania zmianom klimatycznym.

Rządy na całym świecie, w tym polski, wraz z sektorami przemysłowymi, aktywnie inwestują w projekty związane z wodorem. Przykłady to rozwój infrastruktury tankowania wodoru dla pojazdów, wsparcie dla badań nad efektywniejszą elektrolizą wody oraz programy subsydiowania produkcji zielonego wodoru. Unia Europejska, Japonia, Korea Południowa i Stany Zjednoczone to przykłady regionów, które wdrożyły narodowe strategie wodorowe. Polski koncern energetyczno-paliwowy Orlen ogłosił, że do 2030 r. chce przeznaczyć 7,4 mld zł na inwestycje w technologie wodorowe oparte o odnawialne źródła energii i technologię przetwarzania odpadów komunalnych do wodoru[17].

Perspektywy dla wodoru jako zielonego paliwa są obiecujące. W miarę rozwoju technologii i spadku kosztów, oczekuje się, że wodór stanie się bardziej konkurencyjny i dostępny. Rozwój wodoru będzie miał istotny wpływ na sektory trudne do zelektryfikowania, takie jak ciężki transport, przemysł i energetyka. Wodór ma potencjał do zastąpienia paliw kopalnych w tych sektorach, znacznie redukując emisje gazów cieplarnianych.

Jako czyste źródło energii, wodór może znacząco przyczynić się do dekarbonizacji wielu sektorów gospodarki. Integracja zielonego wodoru z odnawialnymi źródłami energii może również pomóc w stabilizacji sieci energetycznych i zwiększyć ich efektywność. Ponadto, wodór może odgrywać kluczową rolę w magazynowaniu energii, umożliwiając przechowywanie nadmiaru energii odnawialnej i jej wykorzystanie w okresach mniejszej produkcji.

Podsumowanie

W trakcie naszego artykułu szczegółowo przyjrzeliśmy się roli wodoru jako zielonego paliwa, odzwierciedlając jego znaczący potencjał w kontekście przyszłości zrównoważonej energetyki. Historia i rozwój technologii wodorowych pokazują, że przebyliśmy długą drogę od wczesnych eksperymentów do zaawansowanych aplikacji, które mają potencjał do rewolucjonizowania wielu sektorów naszej gospodarki.

Rozwój technologii wodorowych pokazuje, jak ewoluowały od prostych metod do skomplikowanych systemów, które obecnie znajdują zastosowanie w transporcie, energetyce i przemyśle. Wyróżnia się tu szczególnie rozwój zielonego wodoru, produkowanego przy użyciu odnawialnych źródeł energii, który staje się kluczowym elementem w dążeniu do redukcji zależności od paliw kopalnych oraz zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.

Jednakże, wodór stoi przed szeregiem wyzwań technicznych i ekonomicznych, zwłaszcza w kontekście produkcji, infrastruktury, przechowywania i bezpieczeństwa. Rozwiązanie tych problemów będzie kluczowe dla pełnego wykorzystania potencjału wodoru jako zielonego paliwa.

W kontekście przyszłości wodoru, obserwujemy rosnącą liczbę inicjatyw i projektów na całym świecie, które podkreślają jego rosnącą rolę w dążeniu do osiągnięcia globalnych celów klimatycznych. Perspektywy rozwoju wodoru są obiecujące, a jego wpływ na osiągnięcie celów klimatycznych może być znaczący.

Podsumowując, wodór ma potencjał stać się kluczowym elementem przyszłej zrównoważonej gospodarki energetycznej. Jego elastyczność, zdolność do integracji z odnawialnymi źródłami energii oraz możliwości zastosowania w różnych sektorach czynią go obiecującym kandydatem do prowadzenia globalnej transformacji energetycznej. Chociaż przed nami jeszcze wiele wyzwań technicznych i ekonomicznych, ciągłe innowacje i współpraca międzynarodowa mogą umożliwić pełne wykorzystanie jego potencjału. W miarę jak dążymy do zrównoważonej przyszłości, wodór będzie odgrywał coraz ważniejszą rolę w kształtowaniu czystej, efektywnej i bezpiecznej energetyki.