Transformacja energetyczna to dziś jedno z najbardziej nośnych haseł w debacie publicznej. Mówi się o niej w kontekście walki z kryzysem klimatycznym, uniezależniania się od surowców z Rosji, a także szans rozwojowych dla regionów. Ale zbyt rzadko zadajemy sobie pytanie: dla kogo ta transformacja jest i kto za nią zapłaci?

Nie wystarczy budować farmy wiatrowe i stawiać panele słoneczne. Aby zmiana była trwała i akceptowalna społecznie, musi być sprawiedliwa. I to nie tylko z punktu widzenia klimatu — ale przede wszystkim ludzi, których dotyka.

Kto traci, kto zyskuje?

Zmiana modelu energetycznego niesie ze sobą konsekwencje społeczne, których nie można ignorować. Przykład? Górnik z Rudy Śląskiej, który od 20 lat schodzi pod ziemię, nie znajdzie z dnia na dzień pracy przy instalacji fotowoltaiki. Emerytka z niewielkiego miasteczka, żyjąca z tysiąca złotych, nie zainwestuje w pompę ciepła, nawet jeśli dostanie dotację.

To nie są marginalne przypadki — to codzienność milionów ludzi. Dlatego transformacja, jeśli ma być realna, musi uwzględniać aspekt społeczny, nie tylko ekologiczny i technologiczny.

Czym jest „just transition”?

Pojęcie sprawiedliwej transformacji (ang. just transition) zyskało popularność dzięki ruchom społecznym i związkom zawodowym. Dziś jest już elementem polityki Unii Europejskiej — mamy Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, programy przekwalifikowania, wsparcie dla regionów górniczych.

Ale czy to wystarczy? Z jednej strony mamy fundusze, z drugiej – poczucie niepewności, wykluczenia i rosnące niezadowolenie społeczne. Żółte kamizelki we Francji to tylko jeden z przykładów, co dzieje się, gdy koszty zielonej zmiany ponoszą ci, którzy mają najmniej.

Potrzebujemy nowej umowy społecznej

W obliczu zmian klimatycznych i gospodarczych Polska potrzebuje nowej umowy społecznej. Nie chodzi tu o dokument, ale o pakt — między rządem, samorządami, biznesem i społeczeństwem.

Taki, który zagwarantuje:

• dostęp do taniej i czystej energii dla wszystkich,

• wsparcie dla osób zagrożonych ubóstwem energetycznym,

• szkolenia i zatrudnienie w zielonych branżach,

• realny udział społeczności lokalnych w procesie zmian.

Energia obywatelska: przyszłość w naszych rękach

Coraz więcej gmin i mieszkańców nie czeka na decyzje „z góry”. W całej Europie rośnie liczba spółdzielni energetycznych, paneli klimatycznych i inicjatyw, w których ludzie biorą sprawy w swoje ręce — instalują OZE, dzielą się nadwyżkami, decydują o inwestycjach w budżetach obywatelskich.

To nie tylko ekologiczne. To demokratyczne. Bo zielona transformacja nie będzie trwała bez zaufania i zaangażowania ludzi.

Polska u progu wyboru

Czy Polska pójdzie drogą szybkiej i sprawiedliwej transformacji, czy znów obudzi się za późno — z rosnącym niezadowoleniem społecznym i kosztami, które będzie trzeba nadrabiać na skróty?

Odpowiedź leży nie tylko w rękach polityków. Leży też w naszej świadomości, wyborach i presji, jaką wywieramy na decydentów. Transformacja już się dzieje. Pytanie tylko: kto na niej skorzysta, a kto zostanie z tyłu?

Zielona przyszłość będzie możliwa tylko wtedy, gdy będzie wspólna.